Η γέννηση του χορού

Όπως υποστηρίζουν σύγχρονοι μελετητές, ο χορός αποτελεί πανανθρώπινο φαινόμενο και ίσως είναι η παλαιότερη από τις τέχνες, ως πρωταρχική έκφραση της ανθρώπινης σκέψης και ψυχής. Υπήρξε μία κύρια μορφή κοινωνικής έκφρασης και θρησκευτικής λατρείας και ήταν σημαντικός στη ζωή του πρωτόγονου ανθρώπου, ώστε κατέληξε μέσο κοινωνικής ταυτότητας.

Με βάση την ελληνική μυθολογία, ο χορός πρωτοεμφανίστηκε στην Κρήτη.

Η Ρέα, η κόρη του Ουρανού και της Γης (Γαίας) και σύζυγος του Κρόνου, αποφάσισε να γλιτώσει το έκτο παιδί που έμελλε να γεννήσει, από τη μανία του άντρα της, ο οποίος μόλις γεννιόταν τα παιδιά του τα καταβρόχθιζε, επιδιώκοντας να διαιωνίσει τη βασιλική εξουσία.

Η Ρέα με τη συμβουλή των γονιών της πήγε, κατά τον αρχαιότερο μύθο, στην Κρήτη για να γεννήσει το γιο της που ονομάστηκε Δίας ή Ζευς. Το θείο βρέφος, γεννήθηκε σε ένα απρόσιτο, βαθύ και σκοτεινό σπήλαιο, στο περίφημο Δικταίο Άντρο και σύμφωνα με άλλες πηγές στο όρος Ιδαίον Άντρο, στο οροπέδιο της Νίδας.

Αφού έκρυψε το Δία στο κρητικό σπήλαιο, η Ρέα επέστρεψε και ξεγέλασε τον Κρόνο, τυλίγοντας μία πέτρα σε σπάγανα και του έδωσε να τη καταπιεί. Φοβόταν όμως πως αν άκουγε το κλάμα του νεογέννητου θα την καταλάβαινε και έτσι επιστράτευσε τους Κουρήτες. Οι Κουρήτες ήταν κάποια φυλή ή υποδιαίρεση του κρητικού λαού, αρχαιότατη αν κρίνουμε από την παράδοση που τους ονομάζει «γιους της Γης», ή μια ιερατική οικογένεια θεραπευτών - καθαρτών, που εκτελούσαν χαρακτηριστικούς χορούς, προκειμένου να επιτύχουν τον εξαγνισμό και κατοικούσαν στο ιερό βουνό, το Ψηλορείτη. Αυτοί για να καλύψουν το κλάμα του Δία, χόρευαν έξω από τη σπηλιά με πάθος τους πηδηχτούς χορούς, που τους είχε διδάξει η Ρέα, χτυπώντας τα πόδια τους στη γη αλλά και τα όπλα πάνω στις ασπίδες τους, αφού πάντα χόρευαν οπλισμένοι.

Από τη νεολιθική εποχή μέχρι και τα νεότερα χρόνια, οι Κρήτες, συνδύαζαν το χορό με τη ζωή και όλες τις εκφάνσεις της. Ο χορός παρόν στις γιορτές και στα γλέντια επιβεβαίωνε τις θρησκευτικές του καταβολές. Θρησκευτικές γιορτές, εορταστικά κοινοτικά πανηγύρια, αγροτικές δραστηριότητες (σπορά, θερισμός, τρύγος), αστικές (συμπόσια, γλέντια), οικογενειακά γεγονότα (βαπτίσια, αρραβωνιάσματα, γάμοι) έπαιρναν τη μορφή γιορταστικής εκδήλωσης, που την πλούτιζε ο χορός. Έτσι, κατά τον Πλάτωνα υπήρχαν δύο κατηγορίες για τους χορούς της εποχής: η "πυρρίχη", στην οποία κατέτασσε χορούς με πολεμικό χαρακτήρα και η "εμμέλεια" (αρμονία- μελωδία), όπου κατέτασσε χορούς με θρησκευτικό και κοινωνικό περιεχόμενο.

Οι πιο γνωστοί χοροί σε όλη την Κρήτη είναι η σούστα, ο σιγανός, ο μαλεβιζώτης, ο χανιώτικος (συρτός) και το πεντοζάλι. Να σημειωθεί, πάντως, ότι και οι χοροί αυτοί (πλην του σιγανού) μέχρι το Μεσοπόλεμο δεν ήταν παγκρήτιας εμβέλειας. Οι υπόλοιποι, λιγότερο γνωστοί, χοροί είναι η γιτσικιά σούστα, η γλυκομηλίτσα και το ρόδο, που χορεύονται στην επαρχία Κισσάμου, ο φτερωτός συρτός (παραλλαγή του χανιώτικου με διαφοροποιημένη τη χορογραφία του), που ήταν γνωστός σε μερικά χωριά των νομών Χανίων και Ρεθύμνου, ο κουτσαμπαδιανός και ο τριζάλης, που χορεύονται στην επαρχία Αμαρίου, ο πηδηχτός, που συναντάμε στην επαρχία Μυλοποτάμου, ο απανωμερίτης και το μικρό μικράκι, χοροί γνωστοί σε ορισμένες περιοχές των νομών Ρεθύμνου και Ηρακλείου, ο μπρ(α)ϊμιανός - πρινιώτης, ο αγκαλιαστός, ο ξενομπασάρης και ο ζερβόδεξος, που χορεύονται στις επαρχίες Ιεράπετρας και Μιραμπέλλου, ο πηδηχτός, που συναντάμε στο νομό Λασιθίου (με τις παραλλαγές του, στειακός στη Σητεία και ιεραπετρίτικος στην Ιεράπετρα), ο λαζότης και τα ντουρνεράκια, που είναι γνωστοί σε διάφορες περιοχές του νησιού.

Για πολλούς από τους παραδοσιακούς χορούς της Κρήτης, μπορούμε να πούμε πως αποτελούν απόηχους των χορών των Κουρητών ή των χορών της «πυρρίχης» (γενική ονομασία που χαρακτηρίζει όλους τους πολεμικούς χορούς της αρχαιότητας) ως παραλλαγές ή άλλες ονομασίες τους, μετασχηματισμένες στο πέρασμα των αιώνων. Γεγονός επίσης που οδηγεί στην άποψη πως η μουσικοχορευτική παράδοση του νησιού μας είναι η συνέχεια της αρχαιότερης τοπικής εξελιγμένη βέβαια καθώς επηρεάζεται από τις ιστορικές εξελίξεις του νησιού μας, αποτελεί η θέση των μουσικών. Βλέπουμε τους μουσικούς στη μέση του κύκλου, γύρω- γύρω από τους χορευτές, όπως συνήθιζαν να κάνουν και κατά την αρχαιότητα, που μας μαρτυρούν και συνάμα μας επιβεβαιώνουν τα αρχαιολογικά ευρήματα.

Ο χορός από την γέννηση του μέχρι και σήμερα λοιπόν, θα μπορούσαμε να πούμε πως αποτελεί μέσο έκφρασης και εξωτερίκευσης συναισθημάτων, είτε πρόκειται για χαρά είτε για λύπη. Έχει χαρακτήρα ενωτικό, οι άνθρωποι γίνονται ένα μέσω των βημάτων, μέσω της λαβής, είναι όλοι ίσοι, μία ομάδα, έχοντας ένα και μόνο σκοπό, την ψυχική ευχαρίστηση και ικανοποίηση.