Συρτός

Στην Κωνσταντινούπολη, όταν έγινε η άλωσή της από τους Τούρκους στις 29 Μαΐου του 1453, έλαβε χώρα κι ένα γεγονός που κάνει εμάς τους Κρητικούς να αισθανόμαστε ιδιαίτερα υπερήφανοι για τους προγόνους μας.

Σύμφωνα, λοιπόν, με το χειρόγραφο του 1460, που βρίσκεται στη βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου Αγίου Όρους, το τελευταίο δεκαήμερο του Μάρτη του 1453, χίλιοι πεντακόσιοι Κρήτες εθελοντές ξεκίνησαν με πέντε καράβια και με σκοπό την ενίσχυση της άμυνας της Κωνσταντινούπολης. Όταν έφτασαν οι Κρήτες στην Βασιλεύουσα, επάνδρωσαν τους 3 πύργους από τους 112 πύργους που υπήρχαν συνολικά στα προστατευτικά τείχη της.

Σύμφωνα με μια παλιά συνήθεια, οι Κρήτες τις λίγες στιγμές της ξεκούρασης, ανάμεσα στις πολλές ώρες της μάχης, τραγουδούσαν, προτρέποντας σε ηρωισμούς και αυτοθυσίες. Κατά την προφορική παράδοση και όπως αυτή καταγράφεται από το μεγάλο μουσικό Κωνσταντίνο Παπαδάκη ή Ναύτη, ο οποίος διέσωσε τις μαρτυρίες παλιότερων μουσικών, όπως του Νικόλαου Κατσούλη ή Κουφιανού (1877-1947), του Μαριαναντρίκου (1858-1938) και άλλων, οι πολεμιστές από τη Μεγαλόνησο συνδυάζοντας την πανάρχαια πυρρίχια κρητική μουσική, τις μαντινάδες και το βυζαντινό μέλος, συνέθεσαν δύο νέες μελωδίες (σκοπούς), τις οποίες αυτοί που σώθηκαν γυρίζοντας τις έφεραν στην Κρήτη.

Κατά τη λαϊκή πίστη, οι μελωδίες αυτές διαδόθηκαν στην επαρχία Κισσάμου και διατηρήθηκαν στα τοπικά τραγούδια (ως μελωδία και χωρίς να χορεύονται) μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα, όπου στο γάμο κάποιου Πατερομάνου στα Πατεριανά Λουσακιών Κισσάμου, με κουμπάρους Γραμπουσιανούς καπεταναίους, ο περίφημος βιολάτορας Στέφανος Τριανταφυλλάκης ή Κιώρος από το Γαλουβά Λουσακιών Κισσάμου, προσκεκλημένος στο γλέντι, μετά από παραγγελία των οπλαρχηγών για χορό, έπαιξε με το βιολί του τους δύο τιμημένους μουσικούς σκοπούς. Στις μέρες μας οι σκοποί αυτοί λέγονται «πρώτος χανιώτικος» και «δεύτερος χανιώτικος» ή «κισσαμίτικος».

Οι καπεταναίοι, υπό τη συναισθηματική φόρτιση και θέλοντας να τιμήσουν τους Κρητικούς που επέστρεψαν από την Πόλη, φαίνεται πως χόρεψαν έναν παλιό κρητικό χορό, πιθανόν μετασχηματίζοντας τα βήματά του, πάνω στις δύο μελωδίες που έπαιξε ο Κιώρος. Έτσι λέγεται ότι διαμορφώθηκε ο «χανιώτικος συρτός», ο «βασιλιάς» των κρητικών χορών. Ένας χορός μοναδικός, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, λόγω του ξεχωριστού χορευτικού τρόπου απόδοσής του στην επαρχία Κισσάμου, όπου στον κύκλο του χορού χορεύουν πάντα οι εκάστοτε δύο πρώτοι.

Επομένως, όταν ο χανιώτικος συρτός χορεύεται μόνο από άνδρες, ο πρώτος χορευτής δίνει το μαντήλι στο δεύτερο (με τα χέρια στο ύψος των ώμων), χορεύοντας μόνο οι δύο πρώτοι. Οι υπόλοιποι πιασμένοι από τις παλάμες, με τα χέρια κάτω, τους ακολουθούν περπατώντας. Μόλις τελειώσει όσες φιγούρες εμπνευστεί, αφήνει τη θέση του και πιάνει στο τέλος. Ο δεύτερος αναλαμβάνει πρώτος, ο τρίτος δεύτερος κ.ο.κ. , μέχρι να περάσουν όλοι από την πρώτη θέση. Η διαδικασία αυτή κάθε άλλο παρά άστοχη είναι καθώς έχει αλληγορική σημασία. Συμβολίζει τον καπετάνιο, όπου συνεργάζεται με τον υπαρχηγό του και μαζί «σέρνουν» στον αγώνα τα παλικάρια τους. Ο αρχηγός διοικεί, ο υπαρχηγός παρακολουθεί προσεκτικά για να μαθαίνει και οι υπόλοιποι υπακούουν στις εντολές.

Ο Συρτός χορευόταν μόνο απο άνδρες αλλά χόρευαν και ανά οικογένεια ή ανά παρέα. Πάντα το χορό τον ξεκινούσε άντρας του σπιτιού, μετά έπιανε η υπόλοιπη οικογένεια και στο τέλος (κουντούρα, η θέση των κακών χορευτών, ή αυτών που δε ξέρουν και μαθαίνουν) ήταν πάλι άντρας. Στη συνέχεια ο πρωτοχορευτής (μπροστινός) καλούσε με μαντήλι την αρχόντισσα του σπιτιού. Η γυναίκα με χάρη, αρμονία, με σεμνότητα και μεγαλοπρέπεια, κάνοντας «τσακίσματα» και στροφές, απέφευγε τις υπερβολές και τις πηδηχτές φιγούρες, χρησιμοποιώντας περιορισμένο αριθμό δεξιοτεχνημάτων.

Βάσει διασταυρωμένων μαρτυριών, οι μελωδίες (σκοποί) του χανιώτικου συρτού άρχισαν να διαδίδονται από τα Χανιά στην υπόλοιπη Κρήτη την Περίοδο του Μεσοπολέμου,κατά τη δεκαετία του΄20. χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο «πρώτος χανιώτικος» και ο «δεύτερος χανιώτικος» ή «κισσαμίτικος» ήταν τελείως άγνωστοι ως σκοποί στους άλλους νομούς. Τέλος, είναι σημαντικό να αναφερθεί η επικράτηση του Συρτού ως χορού της νύφης στη θέση του Σιγανού. Έτσι, ο χορός (βήμα και μουσική) απέκτησε παραλλαγές στο ύφος(Καστελιανός, Σελινιώτικος,Ρεθεμνιώτικος, Μελαμπιανός, Μπομπιανός κ.α. και την έκφραση. Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σε κύκλο, οπού είναι ανεκτός ο αυτοσχεδιασμός του κάθε χορευτή και της κάθε χορεύτριας όταν τους δοθεί η ευκαιρία να χορέψουν στην αρχή του κύκλου. Το μουσικό μέτρο του είναι 2/4, τα βήματα του 11 και η λαβή από τις παλάμες στο ύψος των ώμων ή των αγκώνων.