Πεντοζάλι

Ο Ιωάννης Βλάχος ή Δασκαλογιάννης (επονομαζόταν «Δάσκαλος» από τους συμπατριώτες του καθώς ήταν μορφωμένος, θαρραλέος, είχε δύναμη λόγου) υποκίνησε και οργάνωσε την εξέγερση στην Κρήτη, το 1770, ξεκινώντας από τα Σφακιά. Πεπεισμένος για την ισχυρή βοήθεια της Ρωσίας προς την Ελλάδα, προσκάλεσε το Φθινόπωρο του 1769 όλους τους οπλαρχηγούς και τους δημογέροντες για να τους ενημερώσει για την επανάσταση των Ελλήνων. Κατά την παράδοση η τελική απόφαση για την επανάσταση πάρθηκε στην συνέλευση της 10ης Οκτωβρίου του 1769. Οι πρωτεργάτες της εξέγερσης ήταν δώδεκα με επικεφαλή το Δασκαλογιάννη και είναι οι εξής: Πρωτόπαπας, Γεώργιος Δασκαλάκης, Αντρουλής Μοράκης ή Κουτρουμπάς, Μανούσακας, Ανδρουλιός Βολουδάκης ή Βάρδακας, Στρατής Βουρδουμπάς ή Μπούρμπαχης, Μανούσος Κούτσουμπας, Γεώργιος Σκορδύλης, Γεώργιος Πάτερος, Μανούσος Μπονάτος και Χούρδος.

Σύμφωνα με την παράδοση ο Δασκαλογιάννης κατά την περίοδο της προετοιμασίας της Επανάστασης, αφού είχε συγκεντρώσει όπλα και εφόδια, ήθελε να στείλει το μήνυμα της επικείμενης επανάστασης σε ολόκληρη την Κρήτη., πράγμα όμως αρκετά δύσκολο, ειδικά για τις πεδινές περιοχές του νησιού. Ο Δασκαλογιάννης τότε έξυπνα σκέφτηκα να χρησιμοποιήσει κάτι που οι Κρητικοί, ουδέποτε εγκατέλειψαν, ακόμα και στις πιο δύσκολες περιόδους, και δεν είναι άλλα από το τραγούδι και το χορό. Στέλνει επιστολή στο βιολάτορα Στέφανο Τριανταφυλλάκη ή Κιώρο, όπου τον προσκαλεί στην Ανώπολη για να ετοιμάσει έναν πυρρίχιο χορό γεμάτο συμβολισμούς, κρυφά νοήματα και μυστικά μηνύματα, ειδικά γραμμένο για το «πέμπτο ζάλο», την Πέμπτη δηλαδή προσπάθεια που γινόταν στην Κρήτη ώστε να απαλλαχθούν από τον Οθωμανικό ζυγό. Μυστικά, του λέει ότι ετοιμάζεται ο πέμπτος ξεσηκωμός εναντίον των Τούρκων και επειδή μιλάει για χορό χρησιμοποιεί τη λέξη «ζάλο», που σημαίνει βήμα, για να κρύψει έτσι το μήνυμα. Πράγματι, ο Κιώρος πήγε εκεί κι έμεινε έξι μήνες μέχρι την έναρξη της επανάστασης. Με βάση την πυρρίχια μελωδία συνέθεσε τη μουσική για τον καινούριο πολεμικό χορό, που σύμφωνα με τις υποδείξεις του Δασκαλογιάννη έπρεπε να έχει δώδεκα μουσικές φράσεις (γυρίσματα) όσοι ήταν δηλαδή οι αρχηγοί της εξέγερσης και δέκα βήματα, σε ανάμνηση της 10ης Οκτωβρίου του 1769, όπου λήφθηκε η απόφαση των Σφακιανών για την πραγματοποίηση της επανάστασης. Το χορό που εκτέλεσαν μόνο άνδρες πιασμένοι από τους ώμους, για να συμβολίζουν με αυτό την αλληλοστήριξη, την αλληλοεκτίμηση, την εμπιστοσύνη και την συνεργασία Τον ονόμασαν πεντοζάλι ( και όχι πεντοζάλης) γιατί ήταν το πέμπτο βήμα, το πέμπτο εγχείρημα για την απελευθέρωση από τους Τούρκους. Μάλιστα για κάθε ένα αρχηγό που έφευγε από το τέλος του χορού και έπιανε μπροστά, υπήρχε και διαφορετικό μουσικό γύρισμα, ενώ οι υπόλοιποι έντεκα που ακολουθούσαν, αναφωνούσαν το όνομά του πρώτου. Η εξέγερση κατεπνίγει, καθώς η βοήθεια από τη Ρωσία δεν έφτασε ποτέ. Ο Δασκαλογιάννης και πολλοί από τους στρατηγούς του σκοτώθηκαν, όμως το πεντοζάλι, ο χορός της επανάστασης του Δασκαλογιάννη, σώθηκε μέχρι και σήμερα και μας θυμίζει τους αγώνες και την αυτοθυσία των ανθρώπων αυτών ώστε να ζούμε εμείς ελεύθεροι σήμερα.

Σύμφωνα με πηγές, ο χορός άρχισε να διαδίδεται και στην υπόλοιπη Κρήτη τη δεκαετία του ΄20, με ρυθμό που βασίζεται σε μέτρο 2/4. Στο πεντοζάλι η παράδοση δε θέλει τον πρώτο με ιδιαίτερες ατομικές δεξιότητες αλλά ενταγμένο στο σύνολο των χορευτών με την ίδια ομοιογενή κίνηση. Οι «πατιές» τα πολλαπλά ομαδικά χτυπήματα στο έδαφος λέγεται ότι συμβολίζουν τις ομοβροντίες των όπλων των Κρητικών στις μάχες με τους Τούρκους. Αποτελεί ανδρικό χορό με τη γυναίκα να μην έχει θέση σε αυτόν.